This story is also available in available in English here.

Muaj ib hmo tsaib no thaum lub 6 Hli Ntuj tab tom tsav tsheb raws ib txoj kev loj hauv California, Maiv Yaj tau pom hais tias muaj teeb cig lawv nws qab. Yaj, yog ib tug neeg uas thaum ub ua haujlwm rau ib lub tuam txhab ua cov khoom kho mob thiab nws yog ib leej niam rau ntawm peb tug me nyuam uas tseem tab tom muaj hnub nyoog kawm ntawv, nws xoom xaim hais tias tus raws nws qab ntawd ntshe yog Siskiyou County Lub Hoob Kas Tub Ceev Xwm ib tug neeg. Yeej muaj coob tus nyob rau thaj tsam ntawd uas yog cov neeg zej zog Hmoob yeej tau hais lawm hais tias lawv raug tub ceev xwm nres coob tus heev, tshwj xeeb tshaj plaws yog qhov chaw no kiag, ze rau ntawm daim paib nres nyob rau ntawm kev tshuam pem ntug zos uas sab Qaum Teb California U.S. txoj kev 97 los tshuam kev loj A12.

Yaj tsav tsheb zoo zoo thiab ua siab tus tus, maj mam tsav nws lub tsheb Toyota Highlander los mus nres kiag tus lawm ua ntej nws lem mus rau sab xis. Txawm li ntawd los, teeb liab thiab teeb xiav laim zawm zaws thaum nws ntsia daim iav sau taub hau tsom mus rau tom qab. Kuv tau ua txhaum qhov twg? Nws xav li no rau nws tus kheej thaum tus tub ceev xwm los rau ntawm nws ntsais rawv lub teeb nyem. Nws yeej rov hais rau nws tus kheej dua hais tias: Kuv yeej tsis ua li cas; kuv twb nres tus lawm.

Lub teeb nyem ntsais mus rau nram lub dab ntawm pob tw tsheb loj (truck), ces nrhia los rau ntawm lub rooj zaum nram qab tus tsav xauj ntawm sab qhov rais los mus ces thaum kawg kiag mam li los rau ntawm taub hau tsheb ntawm tus tsav zaum. “Koj puas paub, koj yuav tsum nres kom tus tus thaum los txog rau ntawm daim paib nres,” Yaj nco qab tus tub ceev xwm hais li no rau nws. Nws yeej paub hais tias nws twb nres tus tus lawm, tab sis nws tsis xav cam xwb. Nws teb, “Yog kawg os.” Ces tus tub ceev xwm mus lawm. Qhov nkawv tham ntawd tsuas muaj ob peb feeb xwb, thiab thaum lub sijhawm ntawd, Yaj hais tias, nws yeej tsis coj Yaj daim npav tsav tsheb mus ntaus rau hauv saib li los sis yeej tsis sau cia Yaj daim npav tsav tsheb dab tsi li. Zaum no mas txawv tshaj plaws txhua zaus uas Yaj tau ntsib dua los thaum tub ceev xwm nres yus nram kev.

Ib lub lim tiam tom qab ntawd, thaum Yaj tab tom mus tab laj los nrog nws tsev neeg, Yaj hais tias nws rov qab raug nres rau ntawm sab ntug kev dua – ntawm tib txoj kev tshuam thiab tseem yog tib tug tub ceev xwm qub thiab xwb, tab sis mas zoo li nws tsis nco qab hais tias nws twb tau ntsib Yaj lawm. Zaum no, lub teeb nyem ntsais mus rau Yaj tus tub lub ntsej muag zaum rau nram qab, nyob ntawm nws ib sab yog ib pawg zaub mov nyuam qhuav yuav tau los thiab Yaj niam.

Twb tsis tau muaj ib lub lim tiam tom qab ntawd xwb, rov qab tshwm sim dua zaum thib peb. Zaum no, Yaj ib leeg lawm xwb, Yaj thiaj li muab Yaj daim ID rau nws. Tab sis nws tsis yuav.

Zaum no mas txawv tshaj plaws txhua zaus uas Yaj tau ntsib dua los thaum tub ceev xwm nres yus nram kev.

Thaum mus tshawb hauv Siskiyou County cov ntaub ntawv uas lawv teev kaw cia yeej tsis pom muaj ib qho uas yuav twg lub sijhawm, lub hnub, lub npe, los sis qhov chaw rau tag nhro ntawm cov sijhawm uas Yaj raug tub ceev xwm nres tim kev li, thiab tsis tas li ntawd, lawv mus tshawb kiag hauv qhov hu hais tias “Computer Aided Dispatch System” uas yog siv lub computer los sis lub hlwb hlau uas pab xa thiab taug qab tag nhro cov tub ceev xwm tej haujlwm khiav mus los, los yeej tsis pom dab tsi li. High Country News yog tus mus tshawb fawb cov ntaub ntawv no.

Nyob rau ntawm Lub Xeev California Txoj Cai Xaiv Txhua Haiv Neeg thiab Paub Neeg (California’s Racial and Identity Profiling Act (RIPA)), txhua lub hoob kas tub ceev xwm yuav tsum qhia txog tag nhro cov tsheb uas lawv nres tim kev, yuav tsum qhia tib si seb tus neeg tsav tsheb yog haiv neeg dab tsi, qhia mus rau cov neeg uas saib tag nhro lub xeev. Tab sis cov ntawv lawv ua qhia tawm no – thaum lawv qhia tawm kiag lawm – yeej tsis thwj tas li. Thaum 2022 study lawv mus tshawb fawb pom tau hais tias muaj ntau zaus heev uas yog tus tsav tsheb yog neeg Mev es raug nres tim kev no ces Los Angeles Lub Hoob Kas Tub Ceev Xwm yeej tsis hais qhia hais tias tus neeg ntawd yog Mev, LA Lub Hoob Kas Tub Ceev Xwm yeej tab meej txhob txwm tsis qhia qhov tseeb ze li ntawm 40% ntawm lawv tej xwm txheej uas lawv mus nres, raws li thaum lawv raug xwj xyoo 2020 2020 audit.

Cha Vaj, yog ib tug tswv cuab qhab nab Board nyob rau hauv Lub Xeev California Txoj Cai Xaiv Txhua Haiv Neeg thiab Paub Neeg (California’s Racial and Identity Profiling Act (RIPA)), tau qhia rau HCN hais tias lawv tsis muaj txoj cai lij choj los mus yuam thiab khoo kom tub ceev xwm yuav tsum qhia txhua yam tseeb tseeb los sis kom lawv ua haujlwm kom zoo dua nod. Tib qho uas lawv yuav ua tau ces tsuas hais ib lo lus pab qhia rau cov tub ceev xwm xwb. Vaj muab tej no hu ua, “Lam tsim tau los siv xwb tab sis twb ua tsis tau haujlwm”.

“Tom qab RIPA dhau lawm,” Vaj hais, “cov nom tswv pej xeem pov npav xaiv tau los mus tuav haujlwm twb tsis xav los mus raus tes thawb kom cov kev cai lij choj uas peb tau thov lawv pab kom mus taus.”

Credit: Sally Deng/High Country News

RAU NTAWM Yaj, thiab lwm cov tswv cuab uas yog cov pej xeem Hmoob coob coob nyob rau hauv Siskiyou County, qhov uas tub ceev xwm tab meej tsom lawv haiv neeg no nres tim kev ces yeej pom lawv ua li no los tau ntau ntau xyoo lawm. Thaum lub 9 Hli Ntuj, zaum rau ntawm lub maum qaum nyob ntawm ib lub me nyuam tsev uas yog zej zog lub nyob rau hauv Mt. Shasta Vista, Yaj hais tias nws tus txiv nyuam qhuav raug nres tim kev ntawm tib daim paib nres, ib yam nkaus li nws tus nyab thiab. “Dab tsi yuav tshwm sim los yeej tau li,” Yaj hais. “Koj yeej tsis paub. Ntawm kuv thiab kuv tus txiv, wb ob leeg yeej ntshai heev. Cov tub ceev xwm no xav ua li cas los lawv yeej ua li. Tsis muaj leej twg yuav ncheem tau lawv.”

Lub caij ntuj sov xyoo tas los no peb tau xaam phaj 10 tus neeg, cov pej xeem neeg Esxias yeej piav hais tias lawv raug tsom tas mus li thiab ntsib kev phem tas mus li los ntawm cov tub ceev xwm nyob rau hauv Siskiyou County. Lub tuam txhab The American Civil Liberties Union tau foob lub county thiab lub hoob kas tub ceev xwm thaum 2022 vim yog cov lus no. Tam sim no tag nhro ob tog tseem niam hnub sib hais sib kho seb puas muaj kev sib haum xeeb ntawm cov plaub ntug no.

Tam sim no, tsab ntawv khoo tim lub tsev hais plaub tseem nyob ruaj kho khoo kom lub hoob kas tub ceev xwm yuav tsum qhia tawm raws li txoj cai RIPA txhua txhua zaus uas lawv nres neeg tim kev uas yog lwm haiv neeg – Lub hoob kas yeej hais tias lawv yeej ib txwm qhia tas li. Raws li ACLU cov ntawv foob mas lawv hais tias cov neeg tsav tsheb uas yog neeg Esxias ces yeej raug nres 12 npaug tshaj ntawm txhua txhua lwm haiv neeg pej xeem uas nyob rau thaj chaw ntawd. Lub hoob kas tub ceev xwm hais tias lawv tsuas yog nrhiav ntes cov neeg ua luam tshuaj txhaum cai, tab sis, raws li cov lus foob, tsuas yog tshawg tshawg zaus ntawm tag nhro cov neeg lawv nres tim kev mas thiaj li muaj tshuaj txhaum cai xwb.

Cov uas lawv nres nres neeg tim kev xws li ua rau Yaj thiab nws tsev neeg tau ntsib tau pom, thaum uas tub ceev xwm nres ib tug pej xeem rau tej yam uas me me los sis twb tsis muaj dab tsi txhaum txhaus lawv nres tus neeg ntawd, lawv tsuas yog nres cia siab tsoov hais tias seb puas nrhiav tau tej yam pov thawj txhaum cai loj, tus yam ntxwv no yeej raug tawm tsam yam muaj cai vim lawv ua saib tsis taus tus pej xeem tsav tsheb nws txoj cai li choj nyob teb chaws meskas no. Nyob rau hauv California, muaj coob leej ntau tus tau los mus tawm tsam txoj kev coj li no, nrog rau tsoom fwv tsim cai li choj thoob plaws lub xeev no. Tab sis tau ntau ntau xyoo no txoj kev txiav txim hauv tsev hais plaub tau ua txoj hauv kev tshuag thiaj li tiv thaiv tsis tshuam tau cov neeg tsav tsheb uas raug tshawb thiab raug khoom ywv, thiaj li yooj yim rau tub ceev xwm keb dim cov ntau ntawm cov neeg lawv nres tim kev.

“Koj yeej tsis paub. Ntawm kuv thiab kuv tus txiv, wb ob leeg yeej ntshai heev. Cov tub ceev xwm no xav ua li cas los lawv yeej ua li. Tsis muaj leej twg yuav ncheem tau lawv.”

HAIV NEEG Hmoob thiab lwm cov neeg Esxias pib tsiv los nyob rau Siskiyou County thaum li nruab nrab 2010 tawm ntawd los, los nyob rau cov av tuaj ntug. Coob leej ntawm cov neeg Hmoob uas tuaj rau teb chaws Meskas no yog qub tub rog thiab yog cov neeg tawg rog los ntawm CIA txov rog “Secret” sib tua nyob rau Nplog teb thaum 1970 los. Cov tsev neeg no los yuav av, ua tsev thiab pib lag luam, xws li qhib kiab khw yuav khoom noj thiab qhib khw noj mov. Nyob rau cov av tuaj ntug no, cov neeg yeej cog xas siv ua tshuaj nrog rau lwm yam zaub noj thiab tsiaj txhu. Li yeej pom pom muaj rau thaj chaw ntawd, ib txhia neeg pib ua teb loj thiab muab lawv tej qoob loo sau muag tawm ntau – yam tsis raws cai. Txoj kev cog xas yog ib txoj kev nrhiav noj nrhiav haus nyob rau tej chaw zoo li no uas tsis muaj haujlwm rau neeg yuav mus khwv tau.

Lub sijhawm thaum cov neeg Hmoob pib los nyob zawm zaws, nom tswv Siskiyou County Board of Supervisors cia li tawm ib txoj cai txiav tu nrho tsis pub cog xas li lawm. (Xas mas yeej tsis txhaum cai hauv lub xeev California, tab sis txhua txhua lub county muaj cai tswj thiab teev lawv cov kev cai xas raws li lawv pom zoo raws lawv cov ciam teb zos.) Txawm hais tias lawv twb tsis pub cog xas lawm los, cov teb cog xas yeej tseem loj hlob ua ntu zus, suav tib si cov teb uas ua ntau dua lawm los muaj thiab tsis tas li ntawd tseem muaj ntau daim teb xas ntxiv. Tsis muaj ib kho yuav los tswj tau cov haujlwm no, lub County nom tswv cia li siv dag zog li siv tau los khoo, tsom cov neeg cog xas uas yog Hmoob thiab Suav nkaus nkaus xwb.

Raws li cov ntawv email uas tau los ntawm HCN thiab cov ntawv teev cov rooj sib tham uas sawv daws tuaj koom mloog tau, txoj kev uas ua phem heev rau lwm haiv neeg yog ib qho uas pom tau hais tias tub ceev xwm siv heev tshaj plaws thaum lawv siv dag zog los nres tej haujwm no, nrog rau ntawv tim xaam tso cai tshawb, tuaj mus tshawb thiab ntov lawv tej teb thiab siv cov me nyuam rav hlau (drone) ya thaij duab. Muaj sib foob hais txog yuav muab qhov dej kaw thiab tsub nuj nqis nyhav nyhav rau Hmoob thiab Suav cov teb kom poob rov qab rau nom tswv. Thaum 2021, lawv sim txiav dej rau cov neeg Esxias thiaj li muaj rooj plaub sawv nyob rau lub tsev hais plaub loj nyob rau hauv teb chaws meskas; ob xyoos tom qab rooj plaub no thiaj li los hais tas, ces thaum ntawd los cov cai dej no thiaj li raug tshem tawm lawm.

Nyob rau hauv cov ntawv emails uas tau los ntawm HCN, cov hoob kas nom tswv ua haujlwm no yeej paub hais tias cov kev cai lawv siv no yeej tsis raws kev raws cai, vim hais tias cov lawv siv no tsuas raug “cov neeg cog xas uas yog Hmoob thiab Suav nkaus nkaus xwb,” raws li ib tug tub ceev xwm tau hais.

“Txoj haujlwm uas peb hais kom koj ua no,” sau los ntawm tus tub ceev xwm Sheriff James Randall, lub hoob kas tub ceev xwm no tus loo kiag xwb, nyob rau ntawm ib tsab ntawv email uas xa rau pab pawg nres neeg tim kev, “yuav muab nej txhua leej txhua tus tso rau ntawm hauv ntej los nti plaub ntug thiab lus iab liam hais tias nej ua txhaum tib neeg txoj cai los sis ntxub ntxaug lwm haiv neeg tsom lawv ua.” Randall hais qhia kom lawv “ua lawv txoj haujlwm” raws txoj cai thiab raws li kev txiav txim plaub ntug hauv xaam dua los, tab sis mas “yuav tsum thawb lub hnab ntawv ntawd kom ze npoo li ze tau thiaj li yuav ua tau kom cov neeg ua luaj tshuaj txhaum cai no ras tas li hais tias peb nyob no….Lub Hoob Kas thiab lub county… peb sawv daws yeej yuav nyob ntawm koj dab qaum thiab yuav txhawb koj tas nrho zog lub sijhawm koj mus nres cov teeb meem no.

“Tsis txhob cia lus paj lus cua los sis tej lus hais tias yuav muaj kws lij choj txuam nrog los sis ACLU, txhob cia tej lus no khuam koj kev los sis hem koj kom koj ua tsis tau haujlwm,” Randall hais ntxiv. “Tsuav koj ua raws nraim li koj txoj haujlwm siv rawv cai xwb ces, lawv yeej chwv tsis tau koj li.”

Thaum 2022, Thawj Tswj Fwm Tub Ceev Xwm Sheriff Jeremiah Larue mus tshawb seb puas muaj lwm txoj hauv kev ua kom tau lub txim xas kom nyhav li nyhav tau mus rau lub txim txhaum cai loj tshaj plaws, raws li hnov ua ntej los ntawm HCN. Cov ntawv emails uas muab tau los ntawm HCN pom tau hais tias tus kws lij choj rau nom tswv (district attorney), Martha Aker, sim los mus tshawb tag nhro cov rooj plaub seb rooj twg yuav poob tau mus rau lub txim uas loj tshaj plaws. “Kuv xav mas cov neeg Hmoob yuav mob siab dua yog hais tias yog lub txim loj,” Aker tau hais li no rau hauv ib tsab ntawv email xa mus rau lub hoob kas tub ceev xwm, “ces li no yuav tsum pab tau.”

Tau tiv tauj seb nws puas muaj lus hais, Larue tau hais tias, vim “plaub ntug tseem ncua,” lub hoob kas yuav teb tsis tau tag nhro cov lus nug. Tab sis mas nws hais li no, “Kuv tsis paub tsis pom hais tias yuav muaj ib tug tub ceev xwm twg uas yuav ua nws txoj haujlwm tsis raws kev raws cai. Yog ho muaj li ko los hais tuaj, peb mam li nrog xwj.”

Txawm hais tias tom qab ACLU rooj plaub twb sawv lawm los, coob leej ntau tus Hmoob hauv lub zej zog tau qhia HCN hais tias lawv yeej raug nres heev kawg li thaum lub caij ntuj sov thiab caij ntuj nplooj zeeg xyoo 2023 thiab lub sijhawm poob mus rau lub caij ntuj no. April Lis, yog ib tug sawv cev rau ntawm lub zej zog nyob rau hauv Shasta Vista, hais tias nws tau txais ob peb tsab xov tooj los ntawm cov pej xeem laus uas tau ntshai heev. Ib txhia quaj heev, hais tias lawv lub tsheb nyuam qhuam raug tshawb. Ib txhia cia li ua ib siab yuav tsheb Meskas tsav – yuav Ford tsis yuav Toyota – cia siab hais tias yog tsav tsheb Meskas tej zaum lawv yuav dim txoj kev tsom neeg dub hau nres. “Peb yeej muaj tub ceev xwm mus mus los los vwm ntsuav, nres neeg nram tej kev yam tsis muaj dab tsi li, duab hnub nrig es kom yus yuav tsum kho yus tej qhov muag teeb. Peb tsis tau pom dua li,” Lis hais os. “Yeej yog ib qho uas txaus ntshai heev li, tshwj xeeb tshaj plaws yog rau cov peb laus.”

“Yeej yog ib qho uas txaus ntshai heev li, tshwj xeeb tshaj plaws yog rau cov peb laus.”

RAWS LI TXOJ kev tshawb fawb pom tau hais tias “Yuam khoo ua ntej” tus yam ntxwv siv los khoo xas, li Siskiyou County txoj kev lawv ua, tsis ua haujlwm; lawv tsuas yog tab tom ua kom muaj kev cov nyom loj ntawm lwm haiv neeg thiab ua kom nyuaj tshaj los mus khoo dej hauv qab thu thiab khoo kev tiv thaiv huab cua thiab kev ua zog. Margiana Petersen-Rockney, yog ib tug kawm nws daim post-doctoral tshawb fawb nyob rau nram UC Berkeley, tau sau peb daig ntawv uas tau muab rau lwm tus tub ntxhais kawm li nws nrog saib lawm thiab peb tsab ntawv sau qhia txog Siskiyou County cov kev cai. Nws pab pawg tshawb pom tau hais tias tsis tshuam zoo li siab xav, nws hais rau HCN: Nyob rau cov county uas yeej teeb tau ib txoj kev los rau txim rau neeg, nws hais tias, cov teb uas txhaum cai feem ntau loj dua cov county uas tsis tshuam nruj. Rau cov tswv teb nyob rau tej chaw nruj nruj, yeej ua loj ces yog lawv lub tswv yim ua lag ua luam: Koj ua kom ntau li ntau tau es thiaj li tsis swb rau nom tswv tuaj ntov. 

Cov county uas ua tau zoo dua mas lawv xaiv txoj kev uas xoob zog, ua kev qhia thiab txhawb kom cov tswv teb ua qhov zoo thiab lub zej lub zog thiab lawv lub zog me me ces lawv tsuas siv los mus khoo cov uas phem tshaj plaws xwb.

“Nyob rau tej chaw zoo li Siskiyou County, neeg feem coob xav ua qhov zoo xwb,” Petersen-Rockney tau hais li. Tab sis mas lawv yeem rau txim nyhav ces haj yam tsuj cov tswv teb rau hauv av, “haj yam yuav tsuj lawv mus deb tshaj qhov uas yuav khoo tau, mus rau cov av uas yuav raug sab zog rau lub ntiaj teb, thiab siv txoj kev siv uas yuav tsis tshuam zoo nkauj rau sawv daws thiab rau lub ntiaj teb.”

Cov lus uas hais tias lawv tsom Hmoob thiab neeg Esxias nres tim kev yeej tsim tau ib txoj kev uas tsis muaj kev sib tseeg siab li lawm, haj yam ua kom txoj kev cov nyom ntawm lwm haiv neeg loj dua xwb nyob rau tej chaw uas muaj neeg meskas dawb coob. April Lis, ib tug sawv cev rau ntawm lub zej zog, hais tias yam tsawg kawg kiag, nws xav kom nws cov neeg tsav tsheb tsis muaj rawv qhov ntshai.

“Kuv cia siab hais tias lawv yuav ua tau raws txoj cai,” Lis hais. “Kuv nyiam qhov chaw no; peb cov laus nyiam nyob nov. Lawv nyob tau zoo li puag thaum lawv nyob lawv qub teb qub chaw. Sawv daws yeej xav kom peb nyob tau ua ke ua ib lub zej lub zog.”

Theo Whitcomb yog ib tug tub sau ntawv thiab ua yeeb yaj kiab nyob rau lub xeev Oregon. Ua ntej nov, nws yog ib tug tub kawm tawm tshiab los kawm haujlwm sau ntawv thiab kho cov ntawv ua ntej muab tso tawm nyob rau nram lub tuam txhab xov xwm High Country News. Mus raws nws nyob rau hauv Twitter ntawm nod @theo_whitcomb.

Spread the word. News organizations can pick-up quality news, essays and feature stories for free.

Creative Commons License

Republish our articles for free, online or in print, under a Creative Commons license.